A expedición científica "Malaspina 2010"

O día 15 de decembro de 2010 partía do porto de Cádiz unha expedición científica que leva por nome "Malaspina 2010". O obxectivo desta expedición é a recollida de datos para valorar os efectos do cambio climático no mar, o estado da diversidade mariña e os efectos globais sobre o océano. Ademais das mostras físicas que se recollan, segundo Carlos Duarte, Director da Expedición, obteránse 5.500 gigabytes de información, o que ocuparían unas 8.000 películas.

O nome de "Malaspina" ven a ser o recoñecemento da ciencia española ao capitán de fragata Alejandro Malaspina que no século XVIII realizou unha expedición similar con dúas fragatas e baixo bandeira española. A maior expedición científica española pasou rápidamente ao olvido debido, como casi sempre, a problemas políticos e persoales. O nome de Malaspina e a súa expedición caeron definitivamente no olvido.
A expedición recorda a moi famosa "Expedición do Beagle".




Na nova expedición Malaspina, participan dous buques, o "Hespérides" e o "Sarmiento de Gamboa" que sairá posteriormente. Neles máis de 400 científicos participarán na recollida de datos para proxectos de diversa índole.





Unha mostra do traballo a realizar




PÁXINAS DE INTERESE:
1. CSIC.
2. Os xornais:
2.1 Público (Recentemente recibiu o premio á "divulgación científica" que otorga á Casa das Ciencias
2.2 El País

Este peixe ten mercurio, e vostede?

Ese é o título da Reportaxe publicada no diario "El País" e que recomendamos para a súa leitura.
Segundo Nicolás Olea da Universidade de Granada, "...de todos los animales, el que tiene ahora más contaminantes en el cuerpo eres tú..."

Metais pesados como o chumbo, o mercurio e/ou elementos químicos de nova xeracións como dioxinas e bifenol policlorados aparecen nas cadeas alimentarias onde se van concentrando ata chegar á nosa mesa. No caso de produtos como chumbo e mercurio deixaron de utilizarse, pero á súa concentración nas alimentos, sobre todo peixe e marisco, segue a ser alta. Así, moitos especialistas están a recomendar a baixada no consumo de peixes como o atún e o peixe espada, peixes nos que se atopan dosis importantes de contaminantes.

Segundo os especialistas consultados nesta reportaxe, unha das fontes de contaminación máis forte é a industria da cosmética. Produtos químicos síntéticos como parabenos (éster do benzeno) que se utilizan como conservantes, funxicidas e bactericidas nos produtos cosméticos, son responsables de cancros de pel e de mama segundo estudos recentes. Semella que se o produto se absorbe pola pel non se metaboliza igual e convírtese nun produto maligno que afecta ó sistema endocrino, sobre todo.

Recomendamos a leitura deste artigo no seguinte enlace:

El País, domingo 19 de diociembre de 2010

ENLACES DE INTERESE PARA O TEMA
1. http://www.gencat.cat/salut/acsa/html/es/dir2822/index.html

2. Axencia europea para a seguridade alimentaria. VER

3.UE. Biotecnoloxías. VER

4. UE. Medio ambiente. VER

MERCURIO no Polo Norte

Copiando da natureza: Os ciclos

O termo "ciclo" fai referencia a un camiño que se pecha onde empeza. Un elemento químico comeza o seu percorrido polos distintos sistemas terrestres e tarda un tempo determinado en volver ao seu lugar de orixe. Unha gota de auga pode tardar 15 días dende que cae ata que retorna a atmosfera, pero si falamos da auga subterránea esa movilidade transfóermase en miles de anos.

Unha vez foron estudiados os ciclos de vida de elementos básicos como a auga, o carbono, o nitróxeno, o fósforo e o xofre, entre outros, viúse a importancia de trasladar este concepto a outros ámbitos da ecoloxía e da vida. Xurde o termo de "ciclo de vida dun produto" axuda a seguir o camiño dos recursos no engranxe da vida e descubrir os puntos fortes e febles dese ciclo, o lugar onde se producen perdas importantes e o custo económico e ecolóxico que o seu uso ten como consecuencia.

Para comprender os doistintos ciclos da natureza recomendamos este video que de forma clara e sintética explica o funcionamento dos ciclos básicos da natureza.

Ecoloxía hoxe

Destacamos dentro da serie de TVE2 "Científicos de frontera" a entrevista realizada a Jordy Bascompte, Investigador do CSIC na Estación Biolóxica de Doñana. De forma moi amena e clara Bascompte nos fala dó estudios dos modelos en ecoloxía, a importancia de coñecer o funcionamento das redes do ecosistema e a súa posterior modelización para predicir e prever os efectos dos cambios nas especies dos ecosistemas. Cómo afectan as especies, como se pode resuperar u ecosistema deteriorado e que está a pasar coa Biodiversidade. Conceptos importantes como: sistemas, modelos, redes, globalidade predicción e remediación forman parte do su discurso ao longo da entrevista. Recomendamos que a escoites.

Espiando o planeta Terra

Imaxes tomadas da web da ESA

Envisat, lanzado no ano 2002(Environmental Satellite) é un dos satálites estrela da Axencia Espacial Europea (ESA). Describe unha órbita casi polar e tarda 101 minutos en dar un volta completa. Obtén datos dunha zona cada 35 días. O seu obxectivo é estudiar a superficie terrestre, a súa atmosfera e os seus océanos. É, pois, un espía medioambiental.
Conta con 10 sensores que captan o refelexo da luz solar nas súas distintas lonxitudes de onda dende o espectro visible ata o espectro microondas.

Falaremos dun dos seus instrumentos de toma de datos é MERIS (Medium Resolution Imaging Spectrometer), un espectómetro capaz de captar ata 15 lonxitudes de onda dentro do espectro da luz de 390 a 1040 nm. MERIS é capaz de medir os distintos niveis de clorofila tanto nos océanos como na superficie terrestre. Precisamente, no ámbito terrestre ímos a pararnos.

A superficie terrestre minuto a minuto con Envisat Meris: VER

Con MERIS estase a desenvolver un programa chamado Glob Corine que trata de estudar, analizar e predicir o estado de saúde das masas boscosas europeas e o avance das zonas urbanas.
As árbores reflicten a luz nuns canles do espectro moi diferente ao solo desnudo e a auga polo que os datos que se poden obter coa firma espectral son importantes. Para coñecer o estado da vexetación utilízase o Índice de Diferencia Normalizada da Vexetación.

O Índice de Diferencia Normalizada da Vexetación (Normalized Difference Vegetation Index o NDVI) calcúlase de este modo:

% de reflexión no cercano ao infravermello - % de reflexión no visible vermello
NDVI=----------------------------------------------------------------------------------
% de reflexión no cercano ao infravermello + % de reflexión no visible vermello

Un Índice é algo máis que un Indicador Ambiental xa que ten a capacidade de relaciónar varias variables importantes e determinantes para un determinado problema ambiental.

Esta información mídese nuns ámbitos que van de -1 a +1.

+1--------------Masas boscosas en bo estado (verde intenso)

0--------------Desertos (blanquecino- amarelo)

-1--------------Océano, auga (azul, negro)

Non ten unidades de medida porque en sí mesmo está traballando con variables de distinta magnitude, pero o significado do seu valor é claro e determinante.

Mapa NDVI publicado o 23 de novembro de 2010. Recolle os datos obtidos no 2009
Fonte: web da ESA

Un resumo do papel a desempoeñar por ENVISAT

Informe sobre a pobreza rural

A ONU por medio da Fundación Internacional para o Desenvolvemento da Agricultura (IFAD), ven de publicar o seu Informe Anual sobre "Pobreza no Medio Rural 2011".

Máis de 350 millóns de persoas do medio rural viven na pobreza máis extrema, máis de 1000 millóns de persoas viven con menos de 1 € o día. Africa subsharaniana e o Sur de Asia so dúas das zonas máis afectadas. A pobreza afecta especialmente ao medio rural.

A falta de medios, de información e, cada vez máis, os fenómenos climáticos extremos está a afectar negativamente as colleitas e ao progreso.

No seu Informe a IFAD analiza a situación actual, como a degradación do solo e das augas, base da súa economía, e o uso de cereales para a fabricación de biocombustibles son factores a ter en conta..... Solucións que poderían semellar positivas, volvénse negativas cun efecto doblemente negativo (efecto boomerang) como é o caso dos biocombustibles.

Por medio de testimonios de agricultores nos países en vías de desenvolvento podemos comprobar esta situación. Como exemplo poñemos o vídeo de Mongolia, onde Avid Enkhtaivan (pastor nómada) conta a historia do seu pobo.

Para máis información visita a web de IFAD

Colapso dunha dolina no Courel

De cando en vez no Leste de Galicia en Becerreá e, sobre todo, no Courel ten lugar un acontecemento similar: a terra derrúmbase baixo os nosos pes. Estes fenéomenos son ben coñecidos pola xente que vive neses lugares.

Os xornais recollen hoxe unha nova relacionada con estas situacións. Destaca por que o diámetro do pozo que se abriu ronda os 20 m e ten máis de 30 m de profundidade. Tales magnitudes converten o acontecemento nun fenómeno de Risco importante. Unha carretera atópase moi preto do pozo.

Estes fenómenos están relacionados coas paisaxes Kársticas nos que a rocha caliza, por efecto da erosión intena, forma grandes covas subterráneas moitas veces descoñecidas por os habitantes.

Cando a profundidade da cova é moi grande a parte superior que a protexe derrúmbase tendo lugar o chamado "colapso da dolina" e queda ao descuberto o interior da cova.


A noticia podes lela nesta dirección. VER

ENVISAT, o espía da Terra

Imaxe da ESA
Envisat (Environmental satellite) é un satélite construído pola Axencia Espacial Europea -ESA- e que ten como misión obter información do estado da atmosfera, dos océanos e da superficie terrestre.

Lanzado ao espazo en marzo de 2002 describe una órbita xeoestacionaria case polar e está situado a 790 Km de altura.

Posúe 1o instrumentos diferentes para a obtección de datos. Con esta tecnoloxía teránse datos sobre gases de efecto invernadoiro, destrucción de bosque, fusión dos xeos e tamén poderánse localizar accidentes ou derrames nos océanos.

Dende o lanzamentos dos satélites de información medio ambiental o número de derrames por crudo fronte as costas de Galicia multiplicáronse. Así, según fontes ben informadas, no ano 2009 detectaronse case 100 manchas fronte as 54 localizadas no ano 2007.

O 17 de novembro de 2002 o Envisat, por medio dun dos seus instrumentos o ASAR (Advanced Synthetic Aperture Radar), detectou a mancha de petróleo que causou o derrame de crudo do petroleiro Prestige ao partirse en dous fronte á Costa da Morte.

Verquido do petroleiro Prestige. Imaxe tomada dende o satélite Envisat por medio do seu instrumento de observación ASAR.
Novembro de 2002.
Axencia Espacial Europea (ESA)


RELACIONADO COA NOVA

1. Imaxes de Envisat VER

2. Galicia rexistrou 193 verquidos entre 2007 e 2009. VER

3. Un láser barre toda España metro a metro. VER

Lixo espacial

Lixo no espazo, pero canto hai?
Máis de 15.000 obxectos ou fragmentos de entre 10 e 15 cm, pero tamén máis de 600.000 de menos de 1cm. Son obxectos sen utilidade que orbitan coa terra e entorno a ela.

O lixo espacial fórmase a partires de fragmentos de satélites que se desprenden, tornillos, pezas de ensamblaxe, satélites abandonados .... que quedan suspendidos e rotando indefnidamente.
Según din os expertos, a mesma Estación Espacial Internacional (ISS) está blindada para evitar os efectos que calquera deses obxectos poideran causarlle cando perden á órbita na que se atopan.

Esgotamento dos recursos naturais (How Much Is Left?....)

No último número de Investigación e Ciencia (Novembro de 2010) podemos atopar un interesantísimo artigo firmado por Michael Moyer titulado "Esgotamento dos recursos naturais". Aquí podemos atopar os últimos datos sobre o estado de recursos tan importantes como, minerais (Cu, Ag, In....), o petróleo, a auga e o estado da biodiversidade.
Este artigo podese consultar no exemplar da revista da Biblioteca ou visitando esta páxina web na que se atopa un material interactivo en versión inglesa.


How Much is Left? A graphical accounting of the limits to what one planet can provide. VER

E tamen recomendar este video titulado "State of the planet" que podedes seguir coa súa transcripción na mesma web. VER

Mar galego

Mar galego, é un podcast do programa "Entre probetas" de RNE que dirixe e presenta o profesor José Antonio López Guerrero, tamén Investigador e Director de Cultura Científica da Universidade Autónoma de Madrid e do Centro de Biología Molecular Severo Ochoa. Nesta información explica o traballo de investigación que se está levando a cabo sobre a productividade do Atántico nas costas de Galicia. Moi interesante

Baixo o mar galego (entre Probetas)

Imaxe de satélite (Envisat- ESA) na que se observa o afloramento oceánico coa explosión de plancton coloreado de azul preto da costa irlandesa. Un efecto similar pode apreciarse no afloramento das augas máis profundas fronte as costas de Galicia (Rías Baixas) de que fala a nova, pero non atopamos ningunha imaxe de satélite.

"Invasores"

Ven de estrearse o Documental 'Invasores',do naturalista Luis Miguel Domínguez. No documental o autor quere deixar constancia dos efectos das especies invasoras nos ecosistemas de España indicando ps perigos que acompañan á presencia de especies como o mosquito tigre, o cangrexo de río americano e o mexilón cebra, entre outros.

Podes consultar tamé esta dirección web:
http://www.rtve.es/noticias/20101107/invasores-amenazan-fauna-espanola/368097.shtml

Promo de "Invasores", un documental de Luis Miguel Domínguez

Actividades humanas

Decenas de baleas piloto -33, en total- atoparonse mortas na rexión irlandesa de Co Donegal. Case todos os exemplares eran, segundo os científicos, nais coas súas crías recién nacidas. Os científicos tratan de averiguar como chegaron ata esta plaia irlandesa, aínda que os primeiros indicios apuntan que poideron ser confundidas por un sónar da Royal Navy de Irlanda, que puido afectar ao 'sistema de navegación' dos animais.

Deceas de baleas mortas en Irlanda

Reactivación do volcán Merapi (Indonesia)

Incrementa la actividad del volcán Merapi en Indonesia

O volcán Merapi xunto co terremoto de hai uns días e o posterior tsunami son só unha das manifestacións do movemento das placas terrestres. Situada no borde dunha zona activa (contacto entre dúas placas), Indonesia forma parte do "Cinturón de lume do Pacífico". Aquí unha placa subduce por debaixo de outra cunha intensidade tal capaz de producir catástrofes como istas.

Que perigo....!

Plata e minerais no Polo sur da Lúa.
Unha nova para escoitar

Plata na Lúa(Ciencia ao cubo)

Furacáns: Catástrofes naturais

Imaxe tomada da web do NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration, EEUU)

O Centro Nacional de Furacans (CNH) explicou que Tomas(tormenta tropical) camiña con ventos de 120 kilómetros por hora e pronostica que, nembargantes, debilitaráse na noite do sábado ao domingo.

O décimo segundo furacán da temporada del Atlántico, obligou a evacuar cerca de 9.000 persoas na República Dominicana, onde se manten a alerta vermella en vinte provincias, a amarilla en nove e a verde en tres porlo el risco de inundacions e corrimentos de terra, segundo informou o Centro de Operacións de Emerxencia.

Ciclóns tropicais, tifóns e furacans son termos equivalentes, son utilizados en metereoloxía para denominar a un grupo de tormentas moi próximas entre sí que ocupan un diámetro medio entorno a 500 Km, que xiran en espiral a 120 Km/h como mínimo e entorno a unha áea central de baixas presión (ollo do furacán) .

Si o vento sopla a menos de 120 Km/h, chámase tormenta tropical.

Nas costas americanas(Atlántico, Pacífico), chámanse furacáns.

No sudeste Asiático, chámanse tifóns.

En África, India e Australia, son ciclóns.

El huracán Tomas llega a Haití con vientos de 140 kilómetros por hora

Si queres saber máis acerca dos furacans, pincha nesta dirección para ver unha animación moi didáctica. VER

Misión Grip Furacáns (Ciencia ao cubo)

Biodiversidade e historia da terra

Cumio sobre Biodiversidade outubro 2010

Ao longo da historia da Terra tiveron lugar grandes explosións de vida e posteriores extincións masivas. Todos estes acontecemetos están relacionados con cambios no sitema Terra, cambios na composición da atmósfera e posteriores cambios no clima.

Un exemplo ben coñecido é a explosión de vida que aconteceo no Mesozoico coa aparición dos dinosaurios e a súa conquista do planeta terra. Pero só é un exemplo.Un equipo de científicos da Universidade de Durham no Reino Unido veñen de descubrir o por que da extinción dos mamuts.
Extinción del mamut lanudo (Ciencia al cubo)



Na actualidade á acción do home está a acelerar outro proceso similar,o cambio climático.
As especies amenazadas vénse na obriga de buscar lugares mellores para sobrevivir. Unha das estratexias utilizadas por estas especies é subir cara o Norte....pero eso ten as súas consecuencias.

Osos polar y grizzly (Ciencia al cubo)

Introducción de especies foráneas nos ecosistemas naturais locais. As consecuencias tamé se poden apreciar.

Invasión del caracol manzana (Ciencia al cubo)

Cumio sobre biodiversidade en Nagoya, Xapón

Durante 12 días tivo lugar en Nagoya, Xapón o "Cumio da Biodiversidade".

Os máis de 190 países que participaron acodaron un novo plan de protección especial ata o 2020.

Pero, quizás, o tema que máis interese suscitou foi o acordo sobre "biodiversidade xenética", que no caso de Sudamérica é básico. De quen son as especies que existen nestos países e que son moi utilizadas tanto en menciña como na alimentación? Para quen son os beneficios?

Outros acordos falan das superficies do planeta a protexer.
Según unha información obtida da BBC, acordouse a protección do 17% dos ecosistemas terrestres e o 10% dos ecosistemas mariños, o que no supón un avance nada significativo, con respecto á actualidade.

O cumio en Nagoya foi a X Conferencia das Partes da Convención sobre Biodiversidad (COP10) e tivo lugar do 18 ao 29 de outubro de 2010.

Teremos que esperar a que en prensa aparezan estos acordos para poder valoralos.

Lista vermella das especies. VER

A noticia nos medios

http://www.bbc.co.uk/mundo/noticias/2010/10/101029_biodiversidad_cumbre_final_am.shtml
http://www.lavanguardia.es/lv24h/20101005/54016907961.html

http://www.cbd.int/convention/convention.shtml


A biodiversidade na sociedade:Biodiversidade en Galicia. Wiki elaborada polos alumnos e alumnas do IES Ollos Grandes.Lugo





A biodiversidade na sociedade:Farmacia submariña

Farmacia marina (Ciencia al cubo)

A biodiversidade na sociedade: As especies amenazadas e os venenos

Tukki, a pegada ambiental

"Tuki, a pegada ambiental" é un Documental de 50 minutos premiado no festival de cine de Pammplona.

"Tukki", que ven a significar "viaxar" en wolof, recolle a viaxe a que se ve obrigado a facer un xove senegalés dende a súa aldea, situada ao sur do país preto de Tambacounda, por causa da degradación do solo e a deforestación que invade o seu entorno.

Miles de senegaleses vénse obrigados a desprazarse por mor do avance do deserto ou polas choivas torrenciais que invaden os seus pobrados. Son, xa refuxiados climáticos.
As migracións por causas climáticas serán os principais movementos das persoas durante o século XXI.



Unidade didáctica 2: Desenvolvemento sostible

Catástrofes Naturais

O luns 25 de outubro o Servizo de Vixiancia xeolóxica dos USA, registrou un terremoto de 7,8 grados na escala Ritcher en Indonesia, na Illa de Java. Este terremoto provocou un tsunami (ola xigantesca) que arrasou varias illas dos archipiélagos de Java e Sumatra.

Indonesia, está situada nunha zona de subducción moi activa na que se rexistran multitude de terremotos, maremotos e posteriores tsunamis, algúns deles de gran impacto nas poboacións das illas.
Nova recollida da BBC.


Máis información en:
Modelo do tsunami do 25 de outubro na web do NOAA. Centro de seguimento de catastrofes USA. Servizo de alertas

Nova firmada polo profesor Antonio Figueras do CSIC de Vigo

http://www.madrimasd.org/blogs/ciencia_marina/2010/10/27/131746

Verquido tóxico

Verquido tóxico por lodos vermellos
(6-outubro-2010. TVE)






Os lodos vermellos son unha parte dos residuos producidos durante o proceso de obtección do aluminio. O aluminio, produto básico na sociedade actual obténse mediante un proceso largo e complexo a partir do mineral "bauxita". Grandes toneladas deste mineral son lavadas cada día nas plantas de alúmina - alumnio para separar pouco a pouco o ión de aluminio da amalgama de elementos químicos cos que se atopa unido na natureza ata formar a bauxita (de cor vermello). Os lodos vermellos son o produto residual obtido nos primeiros pasos do proceso por lavado directo do mineral.

Estes lodos vermellos de pH próximo a 14 conteñen, ademáis elementos pesados moi perigosos como arsénico, chumbo e mercurio.

Gráfico-resumo dos procesos físico-químicos seguidos para a obtención de alúmna, nun primeiro momento, e aluminio a partires de mineral de bauxita.

Unha balsa de lodos vermellos en Xove-Lugo


http://www.rtve.es/mediateca/videos/20101007/espana-tambien-hay-balsas-como-se-roto-hungria/896341.shtml?s1=noticias&s2=ciencia-y-salud&s3=&s4=

De sistemas a modelos e simuladores

Traballar ciencia implica coñecer a realidade do noso entorno, analizala e "crear" modelos que axuden á súa comprensión e á previsión de posibles cambios ou evolucións. Así pasamos de analizar "sistemas" (conxuntos de variables que determinan una situación concreta) á crear "modelos "(matemáticos, analóxicos...) que nos permitan comprender esa realidade e valorar a súa información. Creanse así as "simulacións" tan útiles para facer previsións, aprender a manexar aparellos complicados ou viaxar ao espazo exterior.

Para comprender estes tres conceptos recomendamos este vídeo do Programa "Tres 14" e a entrevista realizada, dentro do mesmo programa, a Javier de Felipe.

Navegar en Tierra (simulación)

Introdución

Carl Sagan (1934-1996), astrónomo, exobiólogo e, sobre todo, gran divulgador científico de finais do século XX. Aproximou a ciencia aos cidadáns, tanto a ciencia do seu tempo como a ciencia que xa se desenvovía na Grecia antiga. A súa serie de televisión 'COSMOS' foi capaz de enganchar a millóns de persoas en todo o mundo. De ahí sacamos esta introdución para a materia de Ciencias da Terra.





Ciencia e relixión. Artigo publicado en Público, 5 de setembro de 2010

[......]"Non debemos ver a (biblioteca) de Alexandría como una biblioteca moderna, como un almacén de libros e pergaminos, que os había e eran moi valiosos", dice Félix Ares, asesor científico do museo da ciencia Kutxa Espacio. "O máis cercano que temos para facernos unha idea é o noso Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC). Alí estudiabase e investigabase. Descubriron as causas das mareas e plantexaron conceptos modernos, como o da gravidade", explica. [....] Ler máis

Criterios de avaliación

A materia constará de clases teóricas, prácticas e saídas didácticas. O alumnado deberá cumplir un mínimo en cada unha das tres partes para acadar unha cualificación satisfactoria.

Instrumentos de avaliación:
-Probas teóricas
-Exercicios práctico
-Proxectos
-Observación directa (Actitude cara a materia)

As Ciencias da Terra e do Medio Ambiente.CTM

Este espazo de Ciencias da Terra e do medio ambiente pretende axudar ao alumnado que escolleo a materia en 2º de bacharelato. Nel atoparedes enlaces de interese, comunicacións das saídas didácticas.....A súa pretensión é sinxela. aproximar a problemática medio ambiental a futuros 'científicos concienciados'